LONDEN – In 2003 merkte de literatuurcriticus Fredric Jameson op dat ‘het makkelijker is je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme.’ Voor het eerst in twee eeuwen, merkte hij op, werd het kapitalisme gezien als zowel destructief als onomkeerbaar. Het tanende geloof in de mogelijkheid van een postkapitalistische toekomst heeft voeding gegeven aan een diep pessimisme.
Deze gangbare wanhoop roept John Maynard Keynes’ essay ‘Economic Possibilities for Our Grandchildren’ uit 1930 in herinnering. In dit essay waarschuwde hij tegen ‘twee tegenovergestelde soorten pessimisme.’ De eerste was het pessimisme ‘van de revolutionairen, die denken dat de dingen zó slecht zijn dat niets ons kan redden behalve gewelddadige verandering.’ De tweede was het pessimisme van de reactionairen die de economische en sociale structuren als ‘zó precair zien dat we geen experimenten mogen riskeren.’
Als antwoord op het pessimisme van zijn tijd bood Keynes een alternatieve visie, door te voorspellen dat de technologie een tijdperk van ongekende overvloed zou inluiden. Binnen een eeuw, zo stelde hij, zou de voortdurende technologische vooruitgang de levensstandaard – althans in de ‘beschaafde’ wereld – vier tot acht keer hoger maken dan in de jaren twintig. Dit zou de kleinkinderen van zijn generatie in staat stellen om nog maar een fractie te werken van het aantal uren dat hun voorouders werkten.
LONDEN – In 2003 merkte de literatuurcriticus Fredric Jameson op dat ‘het makkelijker is je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme.’ Voor het eerst in twee eeuwen, merkte hij op, werd het kapitalisme gezien als zowel destructief als onomkeerbaar. Het tanende geloof in de mogelijkheid van een postkapitalistische toekomst heeft voeding gegeven aan een diep pessimisme.
Deze gangbare wanhoop roept John Maynard Keynes’ essay ‘Economic Possibilities for Our Grandchildren’ uit 1930 in herinnering. In dit essay waarschuwde hij tegen ‘twee tegenovergestelde soorten pessimisme.’ De eerste was het pessimisme ‘van de revolutionairen, die denken dat de dingen zó slecht zijn dat niets ons kan redden behalve gewelddadige verandering.’ De tweede was het pessimisme van de reactionairen die de economische en sociale structuren als ‘zó precair zien dat we geen experimenten mogen riskeren.’
Als antwoord op het pessimisme van zijn tijd bood Keynes een alternatieve visie, door te voorspellen dat de technologie een tijdperk van ongekende overvloed zou inluiden. Binnen een eeuw, zo stelde hij, zou de voortdurende technologische vooruitgang de levensstandaard – althans in de ‘beschaafde’ wereld – vier tot acht keer hoger maken dan in de jaren twintig. Dit zou de kleinkinderen van zijn generatie in staat stellen om nog maar een fractie te werken van het aantal uren dat hun voorouders werkten.