MOSKOU – Dit Nieuwjaar markeert de 25e verjaardag van de formele ontbinding van de Sovjet-Unie. Maar in plaats van dit feit te vieren, zijn veel Russen – en sommige mensen in het Westen – ambivalent over deze uitkomst.
De Russische president Vladimir Poetin leidt de schare twijfelaars. Hij liet in 2005 weten hoe hij dacht over de desintegratie van de Sovjet-Unie, toen hij dat “een grote geopolitieke tragedie van de 20e eeuw” noemde. En sommigen in het Westen zien de nieuwe staten die uit de puinhopen tevoorschijn zijn gekomen – Oekraïne en de Baltische republieken, met name – als de voornaamste bron van het Russische ressentiment en revanchisme in de wereld van na de Koude Oorlog.
Deze twijfels staan in scherp contrast met de consensus die vele jaren na de val van het communisme in Europa in 1989-1991 de boventoon voerde. Het werd alom aanvaard dat het einde van de Koude Oorlog niet alleen de bevrijding van Midden- en Oost-Europa betekende, maar ook de triomf van liberale ideeën.
Maar het einde van de Sovjet-Unie kan ook worden gezien als een overwinning voor het nationalisme. Het was de angst voor nationalistisch geweld die de toenmalige Amerikaanse president George H.W. Bush en de Duitse bondskanselier Helmut Kohl ertoe brachten te proberen de laatste president van de Sovjet-Unie, Michael Gorbatsjov, te helpen de Sovjet-Unie bijeen te houden (zij het nadat de Baltische staten zich hadden mogen afscheiden). Zij faalden – maar claimden later de overwinning voor de volledige ondergang van het Sovjet-imperium.
In werkelijkheid vormden de Akkoorden van Belovezha, die het uiteenvallen van de Sovjet-Unie formaliseerden, de voltooiing van een ontbindingsproces dat in 1989 was begonnen. De verschillen tussen de landen van het Warschaupact en de Sovjet-republieken waren belangrijk, maar één overeenkomst was cruciaal: in al deze landen had het Kremlin het communisme met geweld opgelegd. De Sovjet-Unie had louter kunnen overleven zolang Rusland de controle over het imperium had behouden – en alleen als Gorbatsjov bereid was geweest geweld te gebruiken om die controle te bestendigen.
Veel westerse strategen en deskundigen baseerden hun oordeel op een foutieve veronderstelling: de Sovjet-Unie zou ook vrij kunnen worden, als de naam maar op de juiste manier werd veranderd en er een goede grondwet werd ingevoerd. Maar dat was hopeloos. De volkeren die de Sovjet-Unie vormden hadden uiteenlopende geschiedenissen, die dateerden van lang voor de Russische overheersing; en onder het nationaliteitenbeleid van het Sovjet-systeem waren hun identiteiten als leden van afzonderlijke politieke eenheden feitelijk geconsolideerd. Na de ondergang van de Sovjet-Unie legden ze al snel heel verschillende sociale en politieke voorkeuren aan de dag. Het was niet eens mogelijk je een gedeeltelijk vrije politieke ruimte, zoals Rusland aan het worden was, voor te stellen die ze zouden kunnen delen.
As the US presidential election nears, stay informed with Project Syndicate - your go-to source of expert insight and in-depth analysis of the issues, forces, and trends shaping the vote. Subscribe now and save 30% on a new Digital subscription.
Subscribe Now
Uiteraard hebben een paar van deze nieuwe natiestaten, na het verkrijgen van hun onafhankelijkheid, geworsteld om democratische instellingen en levensvatbare economieën te ontwikkelen. Andere zijn weinig verrassend regelrechte dictaturen geworden. Maar alvorens deze wegen in te slaan, kon het woord “vrijheid” slechts betekenisvol worden toegepast op het idee van bevrijding van de controle van het Kremlin.
De ontbinding van de Sovjet-Unie verdient het te worden gevierd, omdat zij een nieuwe kans voor ontwikkeling schiep in de enorme landmassa die de Sovjet-Unie ooit controleerde, maar ook omdat deze ontbinding werd bereikt op zo'n relatief ordelijke en vreedzame manier.
Natuurlijk was er in sommige landen, vooral in mijn eigen geboorteland Georgië, een periode van burgeroorlog en chaos. Maar dat was onze eigen verantwoordelijkheid. In de hoogtijdagen van de Sovjet-Unie, toen Georgiërs van mijn generatie droomden over de uiteindelijke ineenstorting van het imperium (omdat alle imperia uiteindelijk uiteenvallen), durfden we ons niet voor te stellen dat dit op een vreedzame en ordelijke manier zou plaatsvinden.
En toch weigert de Sovjet-Unie, ondanks de vreedzame en ordelijke ontbinding, nog steeds volledig te sterven. Poetin heeft besloten de bitterheid over Ruslands controleverlies over zijn onmiddellijke buurlanden tot de kern van zijn beleid te maken, zowel in binnen- als buitenland. De invasies waartoe hij opdracht heeft gegeven – in Georgië (2008) en Oekraïne (2014) – hebben de belaagde Russen, die behoefte hadden aan nationale bevestiging, tijdelijke bevrediging geschonken. Maar Poetins agressieve gedrag heeft zijn buurlanden ook angst ingeboezemd, en tot wijdverbreide zorgen en verwarring in de internationale gemeenschap geleid.
Welke andere politieke projecten Poetin zal proberen te implementeren om de verloren gegane grootsheid van Rusland te herstellen staat nog te bezien. Maar wat hij ook doet, de Akkoorden van Belovezha hebben een nieuwe werkelijkheid geschapen die louter in de marges kan worden herzien. De meeste landen van de voormalige Sovjet-Unie hebben de afgelopen 25 jaar veel kansen verkwanseld; niettemin zijn ze er nu aan gewend meester te zijn van hun eigen lot. Poetin zal dit vrijwel onmogelijk nog kunnen terugdraaien.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
The World Trade Organization's precipitous decline into irrelevance should serve as a warning to the International Monetary Fund's shareholder governments, its management, and everyone who values multilateral economic cooperation. In a rapidly changing world, global institutions must reform or die.
propose incremental changes to keep developing and emerging economies on board and engaged.
The old Europe of the Cold War sought comfort in the past and confidence in the solitary US leadership that defined the era. Unfortunately, when it comes to its own security, Europe seemingly remains in a time warp, stuck somewhere before 1989.
laments that nostalgia for US leadership unites a continent that must define the decisive action needed now.
MOSKOU – Dit Nieuwjaar markeert de 25e verjaardag van de formele ontbinding van de Sovjet-Unie. Maar in plaats van dit feit te vieren, zijn veel Russen – en sommige mensen in het Westen – ambivalent over deze uitkomst.
De Russische president Vladimir Poetin leidt de schare twijfelaars. Hij liet in 2005 weten hoe hij dacht over de desintegratie van de Sovjet-Unie, toen hij dat “een grote geopolitieke tragedie van de 20e eeuw” noemde. En sommigen in het Westen zien de nieuwe staten die uit de puinhopen tevoorschijn zijn gekomen – Oekraïne en de Baltische republieken, met name – als de voornaamste bron van het Russische ressentiment en revanchisme in de wereld van na de Koude Oorlog.
Deze twijfels staan in scherp contrast met de consensus die vele jaren na de val van het communisme in Europa in 1989-1991 de boventoon voerde. Het werd alom aanvaard dat het einde van de Koude Oorlog niet alleen de bevrijding van Midden- en Oost-Europa betekende, maar ook de triomf van liberale ideeën.
Maar het einde van de Sovjet-Unie kan ook worden gezien als een overwinning voor het nationalisme. Het was de angst voor nationalistisch geweld die de toenmalige Amerikaanse president George H.W. Bush en de Duitse bondskanselier Helmut Kohl ertoe brachten te proberen de laatste president van de Sovjet-Unie, Michael Gorbatsjov, te helpen de Sovjet-Unie bijeen te houden (zij het nadat de Baltische staten zich hadden mogen afscheiden). Zij faalden – maar claimden later de overwinning voor de volledige ondergang van het Sovjet-imperium.
In werkelijkheid vormden de Akkoorden van Belovezha, die het uiteenvallen van de Sovjet-Unie formaliseerden, de voltooiing van een ontbindingsproces dat in 1989 was begonnen. De verschillen tussen de landen van het Warschaupact en de Sovjet-republieken waren belangrijk, maar één overeenkomst was cruciaal: in al deze landen had het Kremlin het communisme met geweld opgelegd. De Sovjet-Unie had louter kunnen overleven zolang Rusland de controle over het imperium had behouden – en alleen als Gorbatsjov bereid was geweest geweld te gebruiken om die controle te bestendigen.
Veel westerse strategen en deskundigen baseerden hun oordeel op een foutieve veronderstelling: de Sovjet-Unie zou ook vrij kunnen worden, als de naam maar op de juiste manier werd veranderd en er een goede grondwet werd ingevoerd. Maar dat was hopeloos. De volkeren die de Sovjet-Unie vormden hadden uiteenlopende geschiedenissen, die dateerden van lang voor de Russische overheersing; en onder het nationaliteitenbeleid van het Sovjet-systeem waren hun identiteiten als leden van afzonderlijke politieke eenheden feitelijk geconsolideerd. Na de ondergang van de Sovjet-Unie legden ze al snel heel verschillende sociale en politieke voorkeuren aan de dag. Het was niet eens mogelijk je een gedeeltelijk vrije politieke ruimte, zoals Rusland aan het worden was, voor te stellen die ze zouden kunnen delen.
Go beyond the headlines with PS - and save 30%
As the US presidential election nears, stay informed with Project Syndicate - your go-to source of expert insight and in-depth analysis of the issues, forces, and trends shaping the vote. Subscribe now and save 30% on a new Digital subscription.
Subscribe Now
Uiteraard hebben een paar van deze nieuwe natiestaten, na het verkrijgen van hun onafhankelijkheid, geworsteld om democratische instellingen en levensvatbare economieën te ontwikkelen. Andere zijn weinig verrassend regelrechte dictaturen geworden. Maar alvorens deze wegen in te slaan, kon het woord “vrijheid” slechts betekenisvol worden toegepast op het idee van bevrijding van de controle van het Kremlin.
De ontbinding van de Sovjet-Unie verdient het te worden gevierd, omdat zij een nieuwe kans voor ontwikkeling schiep in de enorme landmassa die de Sovjet-Unie ooit controleerde, maar ook omdat deze ontbinding werd bereikt op zo'n relatief ordelijke en vreedzame manier.
Natuurlijk was er in sommige landen, vooral in mijn eigen geboorteland Georgië, een periode van burgeroorlog en chaos. Maar dat was onze eigen verantwoordelijkheid. In de hoogtijdagen van de Sovjet-Unie, toen Georgiërs van mijn generatie droomden over de uiteindelijke ineenstorting van het imperium (omdat alle imperia uiteindelijk uiteenvallen), durfden we ons niet voor te stellen dat dit op een vreedzame en ordelijke manier zou plaatsvinden.
En toch weigert de Sovjet-Unie, ondanks de vreedzame en ordelijke ontbinding, nog steeds volledig te sterven. Poetin heeft besloten de bitterheid over Ruslands controleverlies over zijn onmiddellijke buurlanden tot de kern van zijn beleid te maken, zowel in binnen- als buitenland. De invasies waartoe hij opdracht heeft gegeven – in Georgië (2008) en Oekraïne (2014) – hebben de belaagde Russen, die behoefte hadden aan nationale bevestiging, tijdelijke bevrediging geschonken. Maar Poetins agressieve gedrag heeft zijn buurlanden ook angst ingeboezemd, en tot wijdverbreide zorgen en verwarring in de internationale gemeenschap geleid.
Welke andere politieke projecten Poetin zal proberen te implementeren om de verloren gegane grootsheid van Rusland te herstellen staat nog te bezien. Maar wat hij ook doet, de Akkoorden van Belovezha hebben een nieuwe werkelijkheid geschapen die louter in de marges kan worden herzien. De meeste landen van de voormalige Sovjet-Unie hebben de afgelopen 25 jaar veel kansen verkwanseld; niettemin zijn ze er nu aan gewend meester te zijn van hun eigen lot. Poetin zal dit vrijwel onmogelijk nog kunnen terugdraaien.
Vertaling: Menno Grootveld