MOSKOU – President Alexander Loekasjenko heeft Wit-Rusland sinds 1994 met ijzeren vuist geregeerd. Maar zijn greep op het land is de afgelopen maanden aanzienlijk verzwakt, en het zou na de presidentsverkiezingen van 9 augustus wel eens afgelopen kunnen zijn met zijn heerschappij. Een dergelijke uitkomst zou niet alleen Wit-Rusland opschudden; het zou ook een serieuze bron van zorg zijn voor de Russische president Vladimir Poetin.
Begin 2020 leek Loekasjenko onverslaanbaar. De meeste Wit-Russen dachten dat hun autoritaire leider een zesde ambtstermijn in de wacht zou slepen, op dezelfde corrupte manier waarop hij zijn eerdere overwinningen had veiliggesteld. En zelfs de tegenstanders van Loekasjenko vielen stil toen hij de Wit-Russische soevereiniteit verdedigde tegenover Poetins plan om de twee post-Sovjet-staten te ʻintegreren.ʼ
Maar COVID-19 heeft alles veranderd. Toen Loekasjenko verklaarde dat de pandemie ʻnonsensʼ was en stelselmatig loog over de omvang ervan en het aantal slachtoffers, begonnen gewone mensen die door de crisis waren getroffen zich tegen hem te keren. Ze waren vooral boos over de druk die de autoriteiten op hen uitoefenden om de herdenkingsplechtigheden op 9 mei van het einde van de Tweede Wereldoorlog bij te wonen, zonder mondkapjes of beschermende handschoenen, en om een petitie te ondertekenen ten gunste van de herverkiezing van Loekasjenko.
Begin mei arresteerden de autoriteiten de populaire blogger Sergej Tichanovski, die bekend had gemaakt dat hij zich kandidaat wilde stellen voor het presidentschap. Maar zijn vrouw, Svetlana Tichanovskaja, probeert nu zijn kandidatuur over te nemen en heeft enthousiaste steun gekregen. In juni waren de rijen in Minsk, Brest en Gomel voor de petitie om haar aan de verkiezingen te laten deelnemen 0,8 kilometer lang, ondanks het feit dat de politie mensen ertoe aanzette om zich te verspreiden.
Een mogelijke nederlaag van Loekasjenko, na een kwart eeuw bijna dictatoriale macht te hebben genoten, is echter niet de enige reden dat de presidentsverkiezingen in augustus belangrijk zijn. De andere reden is de historische tendens dat politieke ontwikkelingen in Wit-Rusland een voorafschaduwing zijn van gebeurtenissen in het grote buurland.
As the US presidential election nears, stay informed with Project Syndicate - your go-to source of expert insight and in-depth analysis of the issues, forces, and trends shaping the vote. Subscribe now and save 30% on a new Digital subscription.
Subscribe Now
De Russische leiders zijn sinds halverwege de jaren negentig steevast in de voetsporen van Loekasjenko getreden. De herverkiezingscampagne van Boris Jeltsin in 1996, inclusief zijn oproep aan de Russen om ʻmet het hart te stemmen,ʼ was een letterlijke kopie van de campagne van Loekasjenko in 1994. En toen Poetin Jeltsin in 1999 opvolgde, verkondigde hij (net als Loekasjenko drie jaar eerder) de terugkeer van de ʻstabiliteit.ʼ
Net zoals Loekasjenko de Wit-Russische vlag en zegel uit de Sovjet-tijd in ere had hersteld, deed Poetin dat met het Sovjet-volkslied in Rusland. Poetin volgde ook het voorbeeld van Loekasjenko bij het uitbannen van onafhankelijke politieke partijen en het in ballingschap dwingen of vermoorden van tegenstanders (en soms allebei). In beide landen werden het parlement en de gerechtshoven veranderd in afdelingen van het presidentieel bestuur, terwijl Russische wetten over ʻbuitenlandse agentenʼ en ʻonwelkome buitenlandse organisatiesʼ de Wit-Russische wetgeving nabootsten.
Tenslotte was Poetins nationale referendum van 1 juli jongstleden, dat hem formeel de bevoegdheid gaf om ook na 2024 nog president te blijven (door de klok te verschuiven voor de constitutionele limiet van twee opeenvolgende ambtstermijnen), een spiegelbeeld van het referendum van Loekasjenko uit 2004. En de mogelijkheid voor de Russen om online of buiten de stembureaus hun stem uit te brengen lijkt op de periode van een week waarin in Wit-Rusland ʻvroegtijdig gestemdʼ kan worden, hetgeen Loekasjenko de ene na de andere overwinning heeft bezorgd.
Een nederlaag van Loekasjenko over een maand zou dus een grote symbolische klap betekenen voor de Russische versie van zijn politieke model en de toekomst van Rusland veel meer kunnen beïnvloeden dan de eerdere pogingen in Oekraïne om van de dictatuur af te komen. Terwijl de Russische leiders Oekraïne lange tijd hebben beschouwd als een land dat liever naar het Westen kijkt in plaats van het pad van Rusland te volgen, zien ze Wit-Rusland als Ruslands trouwste vriend en bondgenoot.
De Russen koesteren diep respect voor de Wit-Russen wegens de ontberingen die zij tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben geleden, en de burgers van beide landen kennen sinds de oprichting van de Unie van Rusland en Wit-Rusland in 1999 een gelijke economische status. Dus terwijl de meeste Russen verwachtten dat Oekraïne uiteindelijk voor de liberale democratie zou kiezen en de autocratie naar Sovjet-model zou afwijzen, zou een soortgelijke verschuiving in Wit-Rusland het fundament van Poetins regime kunnen verwoesten.
Tegenwoordig lijkt Loekasjenko op dezelfde manier met Wit-Rusland te worden gelijkgesteld als dat het geval is met Poetin en Rusland. Of, zoals de huidige voorzitter van de Russische doema, Vjatsjeslav Volodin, het in 2014 zei: ʻEr is vandaag de dag geen Rusland zonder Poetin.ʼ
Net als Loekasjenko probeert Poetin zichzelf nu permanent aan de macht te houden, door kiezers iedere zeggenschap in de besluitvorming te ontnemen en op het Sovjet-erfgoed te kapitaliseren in plaats van het land te moderniseren. Als Loekasjenko er dus niet in zou slagen zijn herverkiezing te bewerkstelligen, zou dat diepe indruk maken op de Russische kiezers.
De toenemende spanningen tussen Poetin en Loekasjenko maken de situatie nog intrigerender. Sinds 2000 heeft Rusland Wit-Rusland voor een bedrag van ruim $100 mrd gesubsidieerd, waarvoor het louter ondersteunende politieke uitspraken heeft teruggekregen. Nu bekritiseert Loekasjenko Poetin frequent en leidt hij de krachten binnen de Euraziatische Unie, Poetins ambitieuze geopolitieke bouwsel, die sceptisch tegenover Rusland staan.
Bovendien is het Kremlin wellicht niet langer in staat of bereid om ten gunste van Loekasjenko te interveniëren. Het feit dat Wit-Rusland niet etnisch verdeeld is, waardoor een Oekraïne-scenario onmogelijk is, verzwakt Poetins positie eveneens.
De grote vraag is nu of Wit-Rusland hetzelfde democratische pad zal volgen waar Oekraïne in 2014 voor heeft gekozen (hopelijk zonder het bijkomende geweld). Als Loekasjenko ten val komt, kan het regime van Poetin er ook minder onoverwinnelijk gaan uitzien.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
Anders Åslund
considers what the US presidential election will mean for Ukraine, says that only a humiliating loss in the war could threaten Vladimir Putin’s position, urges the EU to take additional steps to ensure a rapid and successful Ukrainian accession, and more.
MOSKOU – President Alexander Loekasjenko heeft Wit-Rusland sinds 1994 met ijzeren vuist geregeerd. Maar zijn greep op het land is de afgelopen maanden aanzienlijk verzwakt, en het zou na de presidentsverkiezingen van 9 augustus wel eens afgelopen kunnen zijn met zijn heerschappij. Een dergelijke uitkomst zou niet alleen Wit-Rusland opschudden; het zou ook een serieuze bron van zorg zijn voor de Russische president Vladimir Poetin.
Begin 2020 leek Loekasjenko onverslaanbaar. De meeste Wit-Russen dachten dat hun autoritaire leider een zesde ambtstermijn in de wacht zou slepen, op dezelfde corrupte manier waarop hij zijn eerdere overwinningen had veiliggesteld. En zelfs de tegenstanders van Loekasjenko vielen stil toen hij de Wit-Russische soevereiniteit verdedigde tegenover Poetins plan om de twee post-Sovjet-staten te ʻintegreren.ʼ
Maar COVID-19 heeft alles veranderd. Toen Loekasjenko verklaarde dat de pandemie ʻnonsensʼ was en stelselmatig loog over de omvang ervan en het aantal slachtoffers, begonnen gewone mensen die door de crisis waren getroffen zich tegen hem te keren. Ze waren vooral boos over de druk die de autoriteiten op hen uitoefenden om de herdenkingsplechtigheden op 9 mei van het einde van de Tweede Wereldoorlog bij te wonen, zonder mondkapjes of beschermende handschoenen, en om een petitie te ondertekenen ten gunste van de herverkiezing van Loekasjenko.
Begin mei arresteerden de autoriteiten de populaire blogger Sergej Tichanovski, die bekend had gemaakt dat hij zich kandidaat wilde stellen voor het presidentschap. Maar zijn vrouw, Svetlana Tichanovskaja, probeert nu zijn kandidatuur over te nemen en heeft enthousiaste steun gekregen. In juni waren de rijen in Minsk, Brest en Gomel voor de petitie om haar aan de verkiezingen te laten deelnemen 0,8 kilometer lang, ondanks het feit dat de politie mensen ertoe aanzette om zich te verspreiden.
Uit opiniepeilingen die zijn gehouden tussen 20 en 22 mei (voordat de autoriteiten ze verboden) blijkt dat slechts 3 tot 6,24% van de kiezers Loekasjenko steunt, terwijl Tichanovskaja op 12,7-18% staat en de voormalige CEO van Belgazprombank, Victor Babariko (die nu gevangen is gezet door de Wit-Russische KGB) wordt gesteund door 50 tot 54,9% van de respondenten. Op 30 juni heeft de Centrale Kiescommissie in Minsk Babariko en Tichanovskaja formeel toegestaan om mee te doen aan de verkiezingen, na beoordeling van de handtekeningen van hun supporters, maar een ʻoverwinningʼ van Loekasjenko op 9 augustus zou vrijwel zeker een nieuwe Oost-Europese ʻkleurenrevolutieʼ uitlokken.
Een mogelijke nederlaag van Loekasjenko, na een kwart eeuw bijna dictatoriale macht te hebben genoten, is echter niet de enige reden dat de presidentsverkiezingen in augustus belangrijk zijn. De andere reden is de historische tendens dat politieke ontwikkelingen in Wit-Rusland een voorafschaduwing zijn van gebeurtenissen in het grote buurland.
Go beyond the headlines with PS - and save 30%
As the US presidential election nears, stay informed with Project Syndicate - your go-to source of expert insight and in-depth analysis of the issues, forces, and trends shaping the vote. Subscribe now and save 30% on a new Digital subscription.
Subscribe Now
De Russische leiders zijn sinds halverwege de jaren negentig steevast in de voetsporen van Loekasjenko getreden. De herverkiezingscampagne van Boris Jeltsin in 1996, inclusief zijn oproep aan de Russen om ʻmet het hart te stemmen,ʼ was een letterlijke kopie van de campagne van Loekasjenko in 1994. En toen Poetin Jeltsin in 1999 opvolgde, verkondigde hij (net als Loekasjenko drie jaar eerder) de terugkeer van de ʻstabiliteit.ʼ
Net zoals Loekasjenko de Wit-Russische vlag en zegel uit de Sovjet-tijd in ere had hersteld, deed Poetin dat met het Sovjet-volkslied in Rusland. Poetin volgde ook het voorbeeld van Loekasjenko bij het uitbannen van onafhankelijke politieke partijen en het in ballingschap dwingen of vermoorden van tegenstanders (en soms allebei). In beide landen werden het parlement en de gerechtshoven veranderd in afdelingen van het presidentieel bestuur, terwijl Russische wetten over ʻbuitenlandse agentenʼ en ʻonwelkome buitenlandse organisatiesʼ de Wit-Russische wetgeving nabootsten.
Tenslotte was Poetins nationale referendum van 1 juli jongstleden, dat hem formeel de bevoegdheid gaf om ook na 2024 nog president te blijven (door de klok te verschuiven voor de constitutionele limiet van twee opeenvolgende ambtstermijnen), een spiegelbeeld van het referendum van Loekasjenko uit 2004. En de mogelijkheid voor de Russen om online of buiten de stembureaus hun stem uit te brengen lijkt op de periode van een week waarin in Wit-Rusland ʻvroegtijdig gestemdʼ kan worden, hetgeen Loekasjenko de ene na de andere overwinning heeft bezorgd.
Een nederlaag van Loekasjenko over een maand zou dus een grote symbolische klap betekenen voor de Russische versie van zijn politieke model en de toekomst van Rusland veel meer kunnen beïnvloeden dan de eerdere pogingen in Oekraïne om van de dictatuur af te komen. Terwijl de Russische leiders Oekraïne lange tijd hebben beschouwd als een land dat liever naar het Westen kijkt in plaats van het pad van Rusland te volgen, zien ze Wit-Rusland als Ruslands trouwste vriend en bondgenoot.
De Russen koesteren diep respect voor de Wit-Russen wegens de ontberingen die zij tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben geleden, en de burgers van beide landen kennen sinds de oprichting van de Unie van Rusland en Wit-Rusland in 1999 een gelijke economische status. Dus terwijl de meeste Russen verwachtten dat Oekraïne uiteindelijk voor de liberale democratie zou kiezen en de autocratie naar Sovjet-model zou afwijzen, zou een soortgelijke verschuiving in Wit-Rusland het fundament van Poetins regime kunnen verwoesten.
Tegenwoordig lijkt Loekasjenko op dezelfde manier met Wit-Rusland te worden gelijkgesteld als dat het geval is met Poetin en Rusland. Of, zoals de huidige voorzitter van de Russische doema, Vjatsjeslav Volodin, het in 2014 zei: ʻEr is vandaag de dag geen Rusland zonder Poetin.ʼ
Net als Loekasjenko probeert Poetin zichzelf nu permanent aan de macht te houden, door kiezers iedere zeggenschap in de besluitvorming te ontnemen en op het Sovjet-erfgoed te kapitaliseren in plaats van het land te moderniseren. Als Loekasjenko er dus niet in zou slagen zijn herverkiezing te bewerkstelligen, zou dat diepe indruk maken op de Russische kiezers.
De toenemende spanningen tussen Poetin en Loekasjenko maken de situatie nog intrigerender. Sinds 2000 heeft Rusland Wit-Rusland voor een bedrag van ruim $100 mrd gesubsidieerd, waarvoor het louter ondersteunende politieke uitspraken heeft teruggekregen. Nu bekritiseert Loekasjenko Poetin frequent en leidt hij de krachten binnen de Euraziatische Unie, Poetins ambitieuze geopolitieke bouwsel, die sceptisch tegenover Rusland staan.
Bovendien is het Kremlin wellicht niet langer in staat of bereid om ten gunste van Loekasjenko te interveniëren. Het feit dat Wit-Rusland niet etnisch verdeeld is, waardoor een Oekraïne-scenario onmogelijk is, verzwakt Poetins positie eveneens.
De grote vraag is nu of Wit-Rusland hetzelfde democratische pad zal volgen waar Oekraïne in 2014 voor heeft gekozen (hopelijk zonder het bijkomende geweld). Als Loekasjenko ten val komt, kan het regime van Poetin er ook minder onoverwinnelijk gaan uitzien.
Vertaling: Menno Grootveld